Á ferð

Theodor - í Havn 1954

Theodor hevur sent okkum hesar hugnaligu hugleiðingarnar nú upp undir jól, so nú er lagamanni hjá okkum eldru at liva okkum aftur í farna tíð og ikki minst hjá teimum ungu at nema sær vitan um lívið á fjarskotnari bygd í gomlum døgum:

Einaferð var tað bygdagøtan, sum var sambandið á landi millum bygdir. Á okkara leiðum sæst enn farvegur eftir henni. So eru tað varðarnir, sum vístu vegin, og summir húka uppi enn. Seinni komu telefonsteyrarnir, sum væl bar til at miða seg eftir. Tað plagdi at vera sjáldsamt at standa við ein telefonsteyra og leggja oyrað at honum og hoyra suð og onnur ljóð, sum vit hildu komu úr útheiminum.

Í 1930-árunum og 1940-árunum var nógv vegarbeiði. Menn vórðu skiftir í vegbólkar, sum hvør fekk sítt vegstrekki at gera. Einaferð bað mamma meg fara heim í Dalin at bera pápa ein góðan sóljumunn og pannukøkur. Vit vóru fleiri óvitar, ið fylgdust. Tá arbeiddu teir á leiðini við Sniðryggin. Eg minnist hini lágu veghúsini, sum hvør vegbólkur hevði gjørt sær at eta í. Eg var inni í onkrum, og har var grót, flag og viður.

Eitt framstig var tað, tá ið vegurin var komin heim um Skarð; men bilur var eingin fyrr enn í 1950, tá ið Benadikt fekk sær lastbil. Fyri mær var hesin vegur okkurt, ið dró burtur og vakti hugflogið – men tó samstundis okkurt, ið dró at. Í óvitan kom ein spakligur forvitinskapur. Hvat var hinumegin hesi høgu fjøllini bæði á sjógvi og landi? Søgurnar høvdu vit fingið nógvar, bæði um Ísland, Grønland, Danmark og Frakland, tá ið Svend mammubeiggi var við, tá ið teir fóru eftir skonnartini Polo. Har keypti hann mær ein leikahund, sum stendur væl varðveittur í stovuni áttati ára gamalur.

Tá ið mamma var um tólv ára gomul, fekk lærarin, Kallsoy, børnunum brævasamband við javngomul børn í Danmark og Íslandi. Mamma skrivaði saman við Petrinu á Stykkishólmi í Íslandi og tveimum gentum í Danmark. Soleiðis lærdu tær málið í hesum londum. Men styttri skrivaði hon saman við Petrinu. Mamma og tær donsku genturnar skrivaðu saman alt lívið. Donsku genturnar itu Frida og Karen Margrethe. Hugnaligt plagdi vera um jóltíðir, tá ið vit fingu súreplakassar frá teimum í Danmark. Eftir kríggið fingu tey í Danmark ikki so nógv av summum vørum. So plagdi mamma at senda teimum tílíkar vørur, t.d. kaffi. Mangan hugsaði eg um hesi londini og setti mær fyri, at einaferð skuldi eg síggja tey.

Frá vinstru: Dánjal í Katrinarstovu og Jakku á Reyninum

Dánjal í Katrinarstovu (úttalað Katnasto) (Daniel Johannesen 1895 – 1988), úr Funningi, var ein stillførur, vitandi og áhugaverdur persónur. Dánjal var av sonnum av “tí góða, gamla slagnum”. Hann var ein av teimum mongu eldru og fittu funningsmonnunum, ið mann kom at kenna, tá ið vegarbeiðið bygdanna millum var í hæddini seinnapartin í 1950unum og nakað inn í 1960ini. Dánjal doyði á Ellisheiminum í Runavík í 1988 eftir at hava verið har í nøkur ár. Fleiri ferðir vitjaði eg hann har og fekk hann at greiða mær frá staðanøvnum í Líðini (Gjógv) og í Sáttarenni. Og sum hann visti væl. Ein dagin nevndi hann øll nøvnini fram við landi av Múlanum (Funningsmúla) og inn á Ósasand (í Funningsfirði). Tá ið eg dagin eftir vitjaði hann í somu ørindum, læt í honum: “Gott, at tú komst, tí at eg havi gloymt tvey nøvn, sum komu fram fyri meg í nátt!” Hann greiddi mær ikki bara frá staðanøvnum, men frá bæði einum og øðrum. Eg havi valt nøkur brot burturúr, ið eg haldi vera áhugaverd og fitt og lýsa eina verð, ið vit hava gott av at hoyra um.

Dánjal fortelur:

Eg havi borið mangan deyðseyðin til hús, og bara gorið  bleiv stoytt úr vombini, tí hon skuldi kókast til matna. Hjá teimum gomlu fór einki til spillis, hvussu vánaligt tað so var. Tá ið okkurt heilt vánaligt kjøt av deyðseyði var í trognum, so kundu tey taka til : “Et bara – gott hevur verið.” Tað vil siga, at tað var gott, áðrenn tað bleiv rak ella doyði.

Vóru trý stykkir heil í krovinum, so skuldi býtast út til jørðina. Fyrst bleiv býtt í fimtingar, so tað var smáligt. Tann, ið fann og fletti deyðseyðin, átti avroðini. Vóru færri enn trý stykkir heil, so átti tann, ið fann deyðseyðin, alt uttan skinnið. Tá ið liðugt var at fletta, so varð farið við deyðseyðaboðum, tí nú skuldi býtast. Skinnið bleiv turkað og býtt á veðragjólingum (trettanda - 6. januar). Skinn og ull høvdu nógv virði, og veðragjólingarnir høvdu so lítið at týða aftan á brundtíðina, so at teir blivu bara dripnir. Trý deyðseyðaskinn vóru mett sum ein veðragjólingur, og tað sigur okkum ikki so lítið. – Veðragjólingarnir blivu ikki føddir inni tá – tað kom nógv seinni – kanska í tretivunum (1930unum). Tey plagdu at taka til, at veðragjólingur var fastur nýggjársdøgurði í Lamba. - Var mergurin harður, so var seyðurin mergjaður, men var mergurin bleytur, so var seyðurin ikki mergjaður, og tann mergurin smakkaði saltur.

"Kvikk" og bilparkin hjá Benadikt

Tað sonevnda Hundabrævið er skrivað millum 1350 og 1400. Brævið er um hundahald í Føroyum, og har verður skrivað, hvussu mangir hundar – seyðahundar, lírahundar og fuglahundar - eru loyvdir í teimum ymisku bygdunum, men bygdin Gjógv er ikki nevnd í hesum fyrsta yvirlitinum. Hundabrævið er soleiðis eisini ein týdningarmikil kelda til at staðfesta aldurin á fleiri bygdum.

Tað eru nógv orðafelli, har orðið hundur er uppií, men eitt av hesum mongu orðafellunum, ið ikki standa í orðabókum, havi eg frá Dia í Jákupsstovu. Tað brúki eg mangan, og tað er kent í bygdini.  Tað stavar frá tí tíðini, tá ið gjáarmenn – saman við eiðis- og funningsmonnum – arbeiddu veg í 1950/1960unum. Summir dagar vóru strævnari enn aðrir, og arbeiðsformaðurin kundi eisini koyra harðari á enn annars, og so kundi vera spurt, hvussu  tað var í dag.  Ein dagin fekk Dia spurningin: “Nú Dia, hvussu var í dag?” – Eg minnist  so væl svarið hjá Dia: “Hundur í dag, gamli!” Tað vil siga, at tað gekst illa – var strævið.  Eisini minnist eg, at vit ungu tóku hetta orðafellið til okkara og brúktu tað í heilum (mest í spølni): “Eg sigi sum Dia, hundur í dag!” Orðafellini - “tað gekk av hundanum til” –  “hundalív” – “spæla hund” – “hundakunstir” -  kenna vit væl, og tey vera nógv brúkt, men eg haldi meg til Diasa - “hundur í dag!” – tí eg haldi tað vera so fitt og minnir meg aftur á tann fitta, lívsglaða og serstaka persónin, Dia í Jákupsstovu.

Gráfelli

Nú hevur Theodor aftur ríkað okkum við sínum góðu hugleiðingum. Hesar hugleiðingarnar, ið hann nevnir "Ein heimur hvørvur", hava eisini sínar røtur í heimbygdini, og so er bara "at taka brillurnar fram."

Mangt broyttist eftir kríggið. Bløðini komu út aftur, og teir gomlu príslistarnir komu aftur. Okkum dreingjum kom væl við, at Candor og Sport komu aftur. Mangan hevði eg saknað smíðareiðskap. Tá fóru dreingirnir at gera sær smiðju í kjallaranum. Nú keyptu vit bíligan smíðareiðskap úr Candor og Sport. Eg gjørdi mær borð í kjallaranum og hongdi tað sindrið av smíðareiðsskapi upp sum í eini veruligari smiðju. Eg veit, at dreingirnir høvdu góðan hug at smíða, tí næstan einki varð keypt í handlunum av tílíkum. Vit smíðaðu mangt: lapparar, sleingipílar, skoytur, træbogar, pílar og sleingjur t.d.

 Smiðjan hjá Siverti (Siver) sæst beint oman fyri Samkomuhúsið